گروه کوهنوردی و طبیعت گردی اوج فرخ شهر

پلنگ ایرانی ( Persian Leopard ) :

پلنگ ایرانی بزرگترین گونه پلنگ در جهان است که خوشبختانه ، هنوز جمعیت کمی از آن در کشور ما زندگی می کند . پلنگ ایرانی بومی غرب آسیاست که متاسفانه در فهرست گونه های در خطر انقراض آی یو سی ان قرار گرفته است . برخی عقیده دارند پلنگ ایرانی دارای 3 زیرگونه و بعضی دیگر عقیده دارند دارای 5 زیرگونه است . پلنگ ایران می تواند تا ارتفاع 4 هزار متری زیست کند .

غذای پلنگ با توجه به منطقه ای که در آن زندگی می کند متفاوت است . بخش عمده رژیم غذایی پلنگ ایرانی از شکار سم داران نسبتا بزرگ همچون گوزن ، غزال ایرانی ، قوچ و میش ، بز کوهی و گراز تامین می شود . در کنار آنها شکارهای کوچکتری مانند موش ، خرگوش ، تشی و گوشت خواران کوچک مانند روباه و شغال در کنار انواع پرندگان و خزندگان در فهرست غذایی پلنگ ایرانی جای می گیرد . همچنین درصد بالایی از رژیم غذایی پلنگ در ایران را دام اهلی تشکیل می دهد . وزن نمونه های بزرگ پلنگ آفریقا و هند 60 کیلوگرم است ولی به دلیل غذای پلنگ ایران که اغلب کل و بز ، قوچ و میش و گراز است ، وزن پلنگ ایران به 90 کیلوگرم هم می رسد .

جمعیت پلنگ ایرانی در سراسر کشورهای محل زیست خود از 871 تا 1290 قلاده برآورد شده است . تازه ترین آمارهایی که کشورهای محل زیست پلنگ ایرانی از جمعیت این گربه سان منتشر کرده اند به این صورت است :

ایران 550 تا 850 قلاده ، افغانستان 200 تا 300 قلاده ، ترکمنستان 78 تا 90 قلاده ، ارمنستان 10 تا 13 قلاده ، آذربایجان 10 تا 13 قلاده ، قره باغ 3 تا 4 قلاده ، گرجستان 5 قلاده ، روسیه در قفقاز شمالی 10 قلاده و ترکیه 5 قلاده .

ایران مهم ترین زیستگاه پلنگ در خاورمیانه است که امکان بقای گروه های کوچک این حیوان در قفقاز ، شرق ترکیه و احتمالا ترکمنستان از راه مهاجرت های بین مرزی را افزایش می دهد . اصلی ترین تهدید جدا شدن زیستگاه ها و قطع ارتباط ژنتیکی گروه های مختلف این حیوان است که به تشکیل گروه های کوچک منجر شده است .  به طوری که در همه قلمرو زیستی این حیوان هیچ گروه جمعیتی وجود ندارد که دربرگیرنده ی بیش از 100 پلنگ بالغ باشد .

کاهش طعمه بر اثر شکار انسان ها ، گسترش زیربنایی ، مزاحمت های انسانی و از میان رفتن زیستگاه ( شامل چیدن گیاهان و قارچ های خوراکی ، ساخت معدن ، جاده سازی ، جنگل زدایی ، آتش سوزی و چرای دام ) عواملی است که منجر به تکه تکه شدن زیستگاه این جانور شده است .

شکار مستقیم پلنگ ایرانی ممکن است به صورت تروفه برای فروش پوست ( در افغانستان ) ، از بین بردن پلنگ برای حفاظت از دام ها و حیوانات خانگی ( در ایران و ترکمنستان ) و کشتن به محض مشاهده ( در قفقاز و ترکیه ) صورت گیرد . این موارد با توجه به جمعیت کوچک این حیوان تاثیر قابل توجهی دارد . به ویژه در قفقاز که از بین رفتن حتی یک پلنگ ثبات جمعیتی را بر هم می زند.

با اینکه نزدیک به 2 سال از مشاهده ی آخرین نشانه مستند دال بر حضور پلنگ ایرانی در حوزه ی کشورهای قفقاز و ترکیه می گذرد ، روسیه تلاش خود برای احیای پلنگ ایرانی را آغاز کرده است . آنقدر ما ایرانی ها بی مهری به پلنگ روا داشتیم که روس ها تلاش می کنند نام پلنگ ایرانی را به پلنگ قفقاز ( Caucasian Leopard ) تغییر دهند و اگر ما به رویه ی خود ادامه دهیم در سال های آینده دیگر نامی از پلنگ ایران وجود نخواهد داشت .

 

وضعیت پلنگ در ایران :

در 40 یا 50 سال گذشته به دلیل وجود کل و بز و قوچ و میش در البرز و زاگرس و کوه های منفرد ، پلنگ در تمام نقاط کوهستانی و جنگلی و یا دشت های ایران زندگی می کرده است که متاسفانه در بسیاری از مناطق ایران کاهش چشم گیری داشته و حتی به کلی از بین رفته است .

امروزه پلنگ در تمامی استان های ایران پراکنده است . البته در سال های اخیر حضور این جانور در بعضی نقاط و استان های ایران با اشکال رو به روست .

دیدن پلنگ ایرانی در دل طبیعت فوق العاده سخت است و کسانی که توانسته اند این زیبای مغرور را ببینند ، جانوری را دیده اند که شاید افرادی سالیان سال به دنبالش می گردند ولی تنها آثار او را می بینند . به خصوص که حیوانات ایران گریزنده ترین یا یکی از گریزنده ترین حیوانات جهان هستند .

پلنگ ایران به دلیل جثه ی بزرگ و قدرت بی نظیرش ، از پس هر جانوری برمی آید . برخی مطالعات بر روی رژیم غذایی پلنگ نشان می داد که این گربه سان حتی از گرگ تغذیه می کند . همچنین پلنگ ایرانی مانند اکثر پلنگ ها علاقه ی زیادی به تغذیه از سگ دارد . همچنین اگر در نبردی که بین دو پلنگ روی می دهد ، یکی از آنها کشته شود ، دیگری از او تغذیه خواهد کرد . همچنین در نبردی که بین یک پلنگ و یوزپلنگ در اطراف بافق روی داده بود ، پلنگ توانسته بود یوز را از پا دربیاورد .

پلنگ در ایران از کل و بز ، قوچ و میش ، گراز ، پرندگان ، خزندگان ، روباه ، سگ ، گاو ، گوسفند ، الاغ ، ماهی و حشره تغذیه می کند . آهو ، شوکا و مرال دیگر طعمه های پلنگ ایران هستند . سم دارانی چون کل و بز و قوچ و میش به خصوص مسن ترها ، طعمه های مورد علاقه و ارجح پلنگ در ایران هستند . گراز به دلیل سختی شکار در رتبه بعدی قرار می گیرد .

جفت گیری پلنگ در کشور ما در اسفند و بهمن روی می دهد .

 

پراکنش و آمار پلنگ ایرانی در سرزمینش :

طبق آخرین آمار سازمان محیط زیست ، بین 500 تا 800 پلنگ در ایران زیست می کنند . البته آمار اصلی پلنگ در ایران به طور قطع کم تر از این مقدار است . حتی پژوهش هایی که توسط انجمن های فعال و باتجربه کشور انجام گرفته ، بیانگر جمعیت پایین تر از حد تصور پلنگ در ایران است .

استان های شمالی و شمال شرقی کشور مانند مازندران ، گلستان ، خراسان های شمالی و رضوی و سمنان دارای بیشترین تعداد پلنگ در کشور هستند . البته این نظریه باید با دقت بیشتری پیگیری شود . منطقه حفاظت شده البرز مرکزی ، پارک ملی گلستان ، پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق ، پارک ملی توران ، منطقه حفاظت شده قرخود ، پارک ملی سالوک ، پارک ملی ساریگل و پارک ملی تندوره از مناطقی در این 5 استان هستند که پلنگ در آنها زندگی می کند . پارک ملی ساریگل در استان خراسان شمالی یکی از نقاط کشور است که دارای جمعیت خوبی از پلنگ می باشد و طی سال های اخیر مورد مطالعه قرار گرفته است . در فهرست غذایی پلنگ ساریگل ، قوچ و میش رتبه نخست را دارند و بعد از آنها گراز ، کل و بز ، تشی ، پایکا ، روباه ، سگ ، دام اهلی ، خاک و مواد گیاهی رژیم غذایی پلنگ را تشکیل می دهند .

از نقاط دیگر کشور که زیستگاه پلنگ هستند می توان به شمال غربی کشور و دشت مغان ، پارک ملی کویر در جوار دریاچه نمک ، کوه های غربی کشور ، اکثر مناطق استان لرستان ، پناهگاه حیات وحش عباس آباد نایین اصفهان ، کوهستان دنا در کهگیلویه و بویر احمد ، نواحی شرقی استان های خوزستان و بوشهر ، شمال استان فارس و پارک ملی بمو در نزدیکی شهر شیراز ، کوه های استان هرمزگان ، ارتفاعات استان کرمان ، کوه بیرک بلوچستان و مناطق حفاظت شده و پناهگاه های حیات وحش استان یزد به خصوص اطراف شهر بافق اشاره کرد .

مثلا استان لرستان یکی از زیستگاه های پرجمعیت پلنگ در کشور است که باید بیشتر مورد مطالعه قرار بگیرد . وضعیت پلنگ های زاگرس به خصوص در استان لرستان بسیار نگران کننده است .

پلنگ در مناطق کالمند ، بافق و آریز در استان یزد هم جمعیت به نسبت خوبی دارد و این نشان از حضور خوب پلنگ در مرکز کشور است .

اما هنوز نقاطی از کشور ما هستند که پلنگ ایرانی در آنها زندگی می کند و ما اطلاع نداریم . هم چنین نقاطی وجود دارند که در سال های پیش پلنگ داشته اند یا به زیست گاه پلنگ معروفند اما دیگر میزبان این جانور نیستند .

متاسفانه نبود قانون محکم برای مجازات کشتار پلنگ و جریمه های بسیار پایین باعث شده است قاتلان پلنگ به راحتی به کار خود ادامه دهند . همچنین نبود طعمه برای پلنگ و حمله این جانور به گله های دام انسان ، باعث نبرد این دو موجود شده است که با وجود سلاح های مرگبار بشر ، پلنگ ها مغلوب از پیش تعیین شده اند . برخورد با اتومبیل و ستیز با سگ های گله از دیگر عوامل خطرآفرین برای پلنگ ایران است . بیشترین عامل مرگ و میر پلنگ در کشور ما ، شکار این جانور و تصادف با خودرو است .

یکی دیگر از مشکلات نسل پلنگ ایرانی ، پایین ترین نرخ زادآوری در میان گربه سانان کشور و حتی در میان گوشتخواران کشور است . پلنگ ایران هیچ گاه نتوانسته بیش از دو توله را به سال دوم زندگی برساند و حتی اغلب آنها یک توله به دنیا می آورند .

 

اگر بخواهیم چند نمونه از موارد کشته شدن پلنگ ایرانی به دست آدمیان را بررسی کنیم ، می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم :

برخورد پلنگ با خودرو در راور کرمان ؛ کشتن یک پلنگ نادر و زخمی کردن زوجش در استان لرستان توسط یک شکارچی ؛ کشتن پلنگ در روستای دیزج استان اردبیل توسط نیروی انتظامی به علت وارد شدن پلنگ به منزل مسکونی که این مورد خیلی بعید به نظر می رسد ؛ کشتن یک پلنگ توسط چوپانان در قرخود خراسان شمالی ؛ مسموم کردن پلنگ و سپس حمله ی سگ های شکاری به این جانور که موجب پرت شدن پلنگ به دره شده بود در خراسان شمالی ؛ کشتن دو توله پلنگ در پارک ملی بمو در استان فارس ؛ کشتن پلنگ باز هم توسط نیروی انتظامی در استان بوشهر .

یکی از بزرگترین مشکلات پلنگ در ایران نبود طعمه های اصلی است و همین باعث می شود پلنگ ها به دام های آدمی حمله کنند و چوپانان و دامداران ناآگاه و سنگدل نیز با بی رحمی تمام پلنگ را از پا دربیاورند . هنگامی که اجساد این پلنگ ها مورد مطالعه قرار می گیرد ، نشان می دهد که معده ی آنها کاملا خالیست و همین نبود طعمه باعث می شود پلنگ ما به طعمه های غیرمعمول و سخت مانند تشی روی بیاورد و همین امر باعث وجود جراحت و عفونت در بدن پلنگ به دلیل فرورفتن تیغ تشی می شود . مبارزه با تشی برای تمامی گونه های پلنگ سخت است .

دامداران اطراف کوه بیرک در بلوچستان ، خسارات زیادی را از پلنگ این ناحیه دیده اند . اما نکته جالب توجه اینجاست که با وجود این موضوع مردمان بلوچ عقیده دارند نباید پلنگ ها را کشت . چون با این کار خشک سالی پدید می آید و ادامه پیدا می کند و شاید همین امر ضامن بقای پلنگ در بلوچستان شده است . اما در دیگر جاهای ایران کسی فکر نمی کند که چرا خشک سالی سال به سال بیشتر می شود . در مطالعات انجام شده معلوم گردید که پلنگ های بلوچستان با پلنگ های شمال کشور تفاوت دارند اما نمی توان آنها را جزء پلنگ بلوچستان به حساب آورد .

طی آمارهایی که انجمن یوزپلنگ ایرانی منتشر کرد ، از سال 1381 تا 1386 حداقل 38 قلاده پلنگ در کل کشور توسط انسان ها کشته شده بودند که اگر تعداد گزارش نشده را هم به این آمار اضافه کنیم ، حدود 50 قلاده پلنگ طی 5 سال از بین رفته اند . و جالب آنکه 13 قلاده آن متعلق به سال 86 بوده است .

در آمار بعدی مشخص شد طی 8 سال ، یعنی از 1380 تا 1388 ، 100 قلاده پلنگ توسط ایرانیان کشته شده اند . که این 100 قلاده تنها آن مواردی بودند که گزارش شده بود .

اما طی آخرین آمار انجمن یوزپلنگ ایرانی در سال 1389 حدود 25 پلنگ در کشور کشته شدند که می توان حدس زد این آمار تا 35 الی 40 قلاده قابل افزایش است . هم چنان بیشترین آمار کشتار پلنگ در کشور به استان های مازندران ، گلستان و خراسان های رضوی و شمالی تعلق دارد .

و این آمارها نشان می دهد که اصلا رقم 500 قلاده پلنگ واقعی نیست و شاید تعداد پلنگ های ایران به 200 تا 300 قلاده برسد و با روند فعلی در 5 یا 6 سال آینده ، پلنگ ایرانی هم به سرنوشت پسرعموهای ایرانی اش دچار خواهد شد .

وضعیت پلنگ در کشور ما بسیار بحرانی تر از یوزپلنگ است . چنان که آمارها نشان می دهد روند جمعیت یوز رو به افزایش و جمعیت پلنگ به سرعت رو به کاهش است .

 البته در بین این همه ناامیدی و اخبار ناگواری که درباره ی پلنگ می شنویم ، بعضی از گزارش ها هم امیدوارم کننده است . تصاویر و فیلم های با کیفیتی که توسط انجمن یوزپلنگ ایرانی از پلنگ در منطقه البرز مرکزی به دست آمده بود ، یکی از همین امیدهای ما برای احیای نسل رو به افول پلنگ ایرانی است . چون پلنگ هایی که در این فیلم ها حضور داشتند از آرامش و شرایط بسیار خوبی برخوردار بودند .

 

پلنگ ایرانی در فرهنگ ما :

پلنگ همان گونه که خشن ، پرغرور و ترسناک است ، همان اندازه زیبا ، فریبنده و دلرباست .

پلنگ به دلیل پوست دو رنگش ، سمبل ریا و مکر و حیله است . در قدیم و در بعضی اقوام حتی از طریق فروش و صادرات پوست پلنگ ، گذران زندگی می کردند .

در ذهن و زبان ایرانیان ، پلنگ نمادی از قدرت ، شجاعت و سرعت است و در شاهنامه ی فردوسی که مهمترین کتاب حماسی ایران است پلنگ همواره نماد و نشانه ای از قدرت ، کبر و شجاعت است . پلنگ از دیرباز و حتی از متون پهلوی و اوستایی در فرهنگ ایران جای داشته است . در بعضی از احادیث معصومین نیز به پلنگ و یا خشم پلنگ اشاره شده است . در انجیل هم به پلنگ اشاره شده است . مردان و زنان شجاع به داشتن نهاد پلنگ معروف بودند .

 پلنگ نه به اندازه شیر ولی در حد خود نقش بسیار باارزشی در تاریخ ، فرهنگ و ادب ایران زمین دارد . حضور پلنگ در جای جای کشور ما باعث شده است که پلنگ حتی جای خود را در اسامی مکان های کشور ما باز کند . دشت ها ، کوه ها ، رودها و روستاها و شهرستان هایی در ایران وجود دارند که نام های آنان از واژه پلنگ گرفته شده است . مانند دشت پلنگ ، قوچ پلنگ ، پلنگ لو و اسامی دیگری که با نام زیبای پلنگ شناخته می شود . پلنگ در تاریخ ایران به عنوان جانوری پرغرور و کبیر یاد می شود که با توجه به شجاعت و کبر پلنگ مثل ها و داستان های زیادی در فرهنگ و تاریخ ایرانیان به وجود آمده است .

در اساطیر پلنگ نماد قدرت زنانه بر روی زمین و ماه نماد این قدرت در آسمان است . افسانه ای در بیشتر فرهنگ ها به خصوص در شرق آسیا و چین رایج است و آن این است که در شب هایی که ماه کامل است پلنگ پیر و بالغی به بالای یک بلندی می رود و پنجه می زند تا ماه را از بلندای آسمان بر زمین بیاندازد و این حرکت تنها به این دلیل است که پلنگ نمی تواند هیچ چیزی را زیباتر و بزرگتر از خود تصور کند . و همین افسانه ماه و پلنگ که در زمان مناسب به آن خواهیم پرداخت ، دست مایه ی ادیبان ، شاعران ، نویسندگان و حتی هنرمندان ایران زمین شده است که هر کدام این واقعه را به زیباترین شکل ممکن تعریف کنند . البته این افسانه در ادبیات کهن ما جایی ندارد و در قرن اخیر است که بدان پرداخته شده است . اما غرور و کبر پلنگ در تمامی تاریخ ادبیات ما وجود دارد .

غیر از شاهنامه که اصلی ترین سند فرهنگ ما ایرانیان است و در آن به طور مرتب به پلنگ اشاره شده است ، در اکثر آثار ادبی ایران از اشعار سعدی و مولانا تا آثار فرخی سیستانی ، منوچهری دامغانی و خاقانی تا آثار معاصر همگی از صفات پلنگ بهره برده اند و حتی در نوشته ها و اشعار نویسندگان جوان نیز می توان با نقش پررنگ پلنگ مواجه شد که شاید اصلی ترین عامل حضور پلنگ در آثار ادبی و تا همین دهه ی حاضر ، وجود پلنگ در کشور باشد . به دلیل پراکنش پلنگ و حضور این گربه سان زیبا در اکثر نقاط کشور ما ، این جانور یکی از شناخته شده ترین حیوانات در نزد تمامی مردم ایران است .

 

              صیاد نه هر بار شکاری ببرد

 

                                                       افتد که یکی روز پلنگش بدرد

/

سواران ایران به سان پلنگ

به هامون کجا غرمش آید به چنگ

/

پلنگی به از شهریاری چنین

که نه شرم دارد نه آیین و دین

/

بدام آیدش ناسگالیده میش

پلنگ از پس پشت و صیاد پیش

/

اگر یار باشید با من به جنگ

از آواز روبه نترسد پلنگ

/

که چون قارن کاوه جنگ آورد

پلنگ از شتابش درنگ آورد

/

که یکسر بتازید و جنگ آورید

همه رسم و راه پلنگ آورید

/

پلنگ ژیان گرچه باشد دلیر

نیارد شدن پیش چنگال شیر

/

از این پس نه آشوب خیزد نه جنگ

به آبشخور آیند میش و پلنگ

/

یکی دخت شاه سمنگان منم

ز پشت هژبر و پلنگان منم

/

چو خفته کش پلنگ آید به بالین

به بالین برادر رفت رامین

/

از سبزه زمین بساط بوقلمون شد

وز میغ هوا به صورت پشت پلنگ

/

آن چمن کز لاله و گل بود چون رنگین پلنگ

شد ز برگ زرد و خاک تیره چون پشت پلنگ

/

ز بیم ناوک و تیغش همی نیاید خواب

پلنگ را در کوه و نهنگ را در یم

/

با همت باز باش و با کبر پلنگ

زیبا به گه شکار و پیروز به جنگ

/

به بال و پر چو هژبری به خشم و کین چو پلنگ

به خال و خط چو تذروی به دست و پا چو غزال

/

چون نهنگان اندر آب و چون پلنگان از جبل

چون کلنگان در هوا و همچو طاووسان به کوی

/

سپر نیفکند شیر غران ز جنگ

نیندیشد از تیغ بران پلنگ

/

ز شاهین و از باز و پران عقاب

ز شیر و پلنگ و نهنگ اندر آب

همه برگزیدند فرمان اوی

چو خورشید روشن شدی جان اوی

/

رنگیم و با پلنگ اجل کارزار ماست

آخر چه کارزار کند با پلنگ رنگ

کبر پلنگ در سر ما و عجب مدار

کز کبر پایمال شود پیکر پلنگ

/

ور گاو گشت امت اسلام لاجرم

گرگ و پلنگ و شیر خداوند منبرند

/

گهر زکان دل من برند گوهریان

پلنگ و شیر به سوی من آوردند پناه

/

چه خوش گفت زالی به فرزند خویش

چو دیدش پلنگ افکن و پیلتن

/

ندانی که پروردگار پلنگ

نبیند ز پرورده جز درد و چنگ

/

مرا پلنگ به سرپنجه ی نگار نکشت

تو می کشی به سرپنجه ی نگارینم

/

تا مرد سخن نگفته باشد

عیب و هنرش نهفته باشد

هر بیشه گمان مبر که خالیست

شاید که پلنگ خفته باشد

/

بر تن و دست و کتف ها بی درنگ

می زدند از صورت شیر و پلنگ

/

غزال روز پنهان گشت از بیم

پلنگ شب برون آمد ز مکمن

/

تا کم نشود کبر پلنگ از دل تو

موم از دل من برند و سنگ از دل تو

/

مرد مومن زنده و با خود به جنگ

بر خود افتد همچو بر آهو پلنگ

/

راستی وقتی پلنگ سایه ساز

پنجه زد در آسمان آبی ام

تیره شد پیشانی ماه بلند

در نگاه برکه ی مهتابی ام

/

ای صخره ی غرور تو آماج عشق و مرگ

بر صخره ی غرور تو می ماند این پلنگ

/

خیال خام پلنگ من به سوی ماه جهیدن بود

و ماه را ز بلندایش به سوی خاک کشیدن بود

پلنگ من ، دل مغرورم ، پرید و پنجه به خالی زد

که عشق ، ماه بلند من ، ورای دست رسیدن بود

امیدواریم روزی بیاید که پلنگ هامان فقط به عشق ماه بمیرند ، نه با سنگ های دل ایرانیان .

 

چشم ها را باید شست

جور دیگر باید دید

.

.

.

و نخواهیم مگس از سر انگشت طبیعت بپرد

و نخواهیم پلنگ از در خلقت برود بیرون

و بدانیم اگر کرم نبود زندگی چیزی کم داشت

و اگر مرگ نبود دست ما در پی چیزی می گشت .

نظرات شما عزیزان:

موضوعات مرتبط: محیط زیست ، عکس های جالب ، جانوران ، ،
برچسب‌ها: